2020-03 Achter het koren gaat een kleine synagoge schuil (1)

Een oude pentekening.
Achter het beeld van de hand van die onbekende tekenaar gaat een wereld schuil van een bijzonder dorp waar ooit een joodse gemeenschap woonde, leefde en werkte. Met een synagoge en een Joodse begraafplaats. Joodse families gaven in Hengelo hun bijdrage aan het leven van de gemeenschap en vonden er alle ruimte om hun tradities levend te houden en dat alles in de schaduw van die oude Remigiuskerk.

Levi Windmuller.
Over deze kleine dorpskille – kille is het Jiddische woord voor joodse gemeente – wilde ik u iets gaan vertellen en om te beginnen stel ik één van die Joodse families aan u voor.
Het was ergens in de Franse tijd toen Lodewijk Napoleon gesteld was over het Koninkrijk Holland die in zijn korte regeringsperiode een zegen was voor de lage landen aan de zee. Het was in die veelbelovende jaren dat ene Levi Windmuller zich in vestigde in het dorp Hengelo.
Levi was uit een geslacht dat terug gaat tot in verre Bijbelse tijden. Levi was de naam van één van de twaalf stammen van het volk Israël. Des tam Levi was bekleed met de zorg over de tempel. Het was een grote eervolle verantwoordelijkheid die de nakomelingen van Levi in de genen is gaan zitten en Levi Windmuller was één van hen.
Het hoeft dan ook niet te verbazen dat hij al spoedig nadat hij zich in1808 in Hengelo gevestigd had, zich verantwoordelijk voelde voor het joodse leven dat zich daar in de laatste helft van de achttiende eeuw inmiddels ontwikkeld had. Levi Windmuller kwam uit het verre Frankenberg gelegen in het oosten van Sauerland. Dat hij helemaal naar Hengelo Gld kwam om zijn geluk te beproeven was niet zo vreemd aangezien er meer verhalen zijn over joden die er een verre reis voor over hadden om in het tolerante Nederland een bestaan te zoeken en Levi was één van hen.


Van 1810 tot 1840 was Levi voorzittervan de kille. Onder zijn leiding ontwikkelde de joodse gemeenschap van Hengelo zich tot een kleine maar bloeiende gemeente. Dat Levi Windmuller zo veel jaren een vooraanstaande positie heeft bekleed maakt hem voor mij tot een soort aartsvader van de kille van Hengelo Gld. Levi zou niet zijn hele leven in Hengelo blijven. Van de kinderen van Levi Windmuller en zijn vrouw Betjen Liefman gingen er twee naar Vorden om zich daar een bestaan op te bouwen. Aan het eind van zijn leven is Levi hen vervolgens achterna gereisd en geloof het of niet hij is er nog een slagerij begonnen op zijn oude dag! Het zegt iets over de ondernemerszin van deze familie.
Zijn jongste zoon Liefman heeft Hengelo nooit verlaten zij het dat hij anders dan zijn vader niet het slagersvak beoefende. Hij begaf zich in de manufacturen en het was met veel succes. Nog altijd kun je in Hengelo Gld van zijn werkzame leven een getuigenis vinden en wel in de kort geleden prachtig vernieuwde winkel voor mannenmode van Frederiks aan de Spalstraat. De winkel is een spoor dat oudjoods leven in het dorp Hengelo achter heeft gelaten.
Er is een foto van de koeienmarkt aan diezelfde Spalstraat. De foto is van na de aanleg van de trambaan in 1903. In het huis met de donkere luiken had Liefman Windmuller & Zoon ooit zijn manufacturenzaak. Opvallend is dat op de foto de dracht van de mannen zacht gezegd nogal eenvormig is. Windmuller had dan ook geen etalage nodig. Hij ging de boer op om zijn klanten de maat te nemen en wat er vervolgens uit de bus kwam was voor jan en alleman gelijk!



Lees verder op pagina 4