In het beginnend voorjaar van 2020 ben ik er nog eens heen gegaan. De zon scheen. Het blad aan de bomen liet zich aarzelend zien. Zo fris en teer. Ik liep door het bos en boog de takken opzij. Er stond water in de diepe kuil. In de stilte van die lentemorgen zocht ik een weg om de begraafplaats heen. Daarna ging ik maar weer.
Symbolischer kan het haast niet. Die stilte daar.
Ik keek tussen de bomen door naar omhoog en vroeg mij af of de blauwe hemel die ik door het lentegroen zag, nog net zo was als toen. Toen alles nog gewoon was.
Naschrift
Het laatste woord wilde ik graag geven aan de jongste telg uit één van de oude Joodse geslachten die Hengelo rijk is geweest. Karel was zijn naam. De dappere jongen was het kind van Samuel Jacobs en Leentje Frankenhuis en het jongere broertje van Edith die aan de Spalstraat woonden in het huis waar groene geglazuurde stenen nog altijd de gevel sieren. ln die fatale nacht van 26 op 27 april 1944 was Karel één van de onderduikers op het Kervel die werden opgepakt en weggevoerd. Hij werd naar een verblijf voor Joodse kinderen in Arnhem gebracht.
De familie Edelstein had er de zware taak de kinderen op te vangen, zich bewust van het onzekere lot dat de kinderen te wachten stond. Karel heeft kunnen vluchten maar opvallend genoeg wilde de jongen het niet. Hij weigerde. Hij zou de andere kinderen in gevaar hebben gebracht.
Karel kwam op 23 juni 1944 aan in Westerbork. Twee maanden zou hij daar blijven. Zonder zijn ouders en zonder zijn zus. Hij moest er maar wat van maken daar in Westerbork. Op 3 september 1944 ging hij op transport en werd na aankomst in Auschwitz direct vermoord.
Er zijn brieven van hem bewaard aan de familie Edelstein. Daaruit komt een beeld naar voren van een dapper kind dat vroeg oud is geworden en dat anderen maar liever nare ervaringen bespaart.
Hoe gaat het met jullie. Met mij gaat het uitstekend. Er zijn voetbalwedstrijden wat heel prettig is. Het eten is over het algemeen goed. Ik ben ordonnans geworden. Een heel prettig baantje. Ik heb ook een overal en een paar klompen gekregen. Ik heb hier al aardig wat vriendjes, maar verder niets.
Karel is dertien jaar geworden. Een kind uit een Joods geslacht dat een rijke traditie altijd hoog gehouden heeft. Het is alsof zijn portret mij aanziet en zo is het eigenlijk ook.
Henk G. Teeuwen Borculo, najaar 2020
BRONVERMELDING
– S. Laansma, De Joodse Gemeente te Hengelo Gld, 1978
– Hans Kouger, Het Oude volk, 2001
– W.J.M. Hermans, Adres Kervel-kelder schuilplaats voor Joden, 2006
– W.J.M. Hermans, Daar middenin de Graafschap, 2001
– F. Schreuder, Hengelo duizend jaar, 1963
– Eva Moraal, Als ik morgen niet op transport ga, 2014 (brieven Karel Jacobs)
– De Graafschapsbode 08.08.1924, Prachtige zomer-kermis (muziekconcours Concordia)
– De Graafschapsbode 28.09.1928, Marktfeesten te Hengelo Gld
– De Reclame 09.03.1965, Joodse Begraafplaats gaat verdwijnen
ECAL te Doetinchem:
– Diverse documenten uit het archief G.H. Morsink
BEELDMATERIAALGelders Archief le Zutphen :
– Reglement van de Ned. lsraëlitische Bijkerk te Hengelo, 1875
– Register van gehouden leesbeurten tijdens Joodse feesten 1978 – 1922
– Register van begravenen op de Ned. Israëlitische begraafplaats te Hengelo 1880 – 1924
Vereniging Oud Hengelo:
– H.M. Somson, De Joodsche Begraafplaats, oudhengelo.nl 2018
– H.M. Somson, De Joodse gemeenschap en synagoge, oudhengelo.nl 2018
– A. van Hoogstraten – Wigman, Herinneringen aan het Joodse leven, oudhengelo.nl 2018
– H. Somson en E. Somson – Lieverdink, Herinneringen van de heer G.H. Morsink, oudhengelo.nl 2018
– Zes Hengelose Joden omgekomen in Mauthausen, oudhengelo.nl
– Betty Löwenhardt, interview 3 april 1997, oudhengelo.nl
– Grada Rees – Besselink, interview 12 maart 1996, oudhengelo.nl