1990-03 Nachtlieden (over de klepperman)

Uit de Olde Kaste 1990-03

Auteur: Tienus

Nachtlieden

Regelmatig komt het voor dat het ’s nachts niet helemaal koek en ei is in ons dorp. Straatrumoer, vernielingen en diefstal zijn hier vaak debet aan. Vooral in het weekend hebben dat soort zaken veelvuldig plaats. De vraag is dan ook veel gesteld: “Wat valt hiertegen te beginnen?”. Vroeger kende men op het dorp de ‘nachtwacht’. Een functionaris die ook wel werd aangeduid met ‘klepperman’.


Deze klepperman had in het volksleven een belangrijke rol. Hij werd door de Burgemeester benoemd. De taakinhoud van de functie sprak nu niet meteen iedereen aan. Stel je maar eens voor: de functie van nachtwacht of klepperman ontstond in een tijdsperiode dat er van straatverlichting nog geen sprake was. Deze ‘straten’ waren veelal modderig en glad, voor veel huizen geurde een mestvaalt. Zo’n nachtelijke ronde door ons dorp was dus echt geen pretje. Was de maan er niet, dan was de nacht inktzwart.
De wedde van de klepperman bestond vaak voor een deel uit een beloning in geld en voor een deel uit kleding of schoeisel. Verder werd de man uitgerust met ‘de klep’. Een ratel van hout die tenminste elk uur gebruikt werd.
In sommige gemeenten kwam de klepperman ook nog in aanmerking voor de ‘nachtwacht-garven’. Een garvenregeling die vaak ook gold voor de koster en de schoolmeester. In andere gemeenten werden de kosten van de klepperman ook wel rechtstreeks verhaald op de burgers.

In de zeventiende en achttiende eeuw begon de dienst van de klepperman reeds om 9 uur ‘s-avonds, dan had de eerste ronde plaats. Het tijdstip lijkt wat vroeg maar bedenk wel dat de mensen in die tijd vroeg naar bed gingen. Een goede huisverlichting was er niet.
De klepperman had voor elk uur een lied of rijm, waarmee hij deze uren afriep.




Om negen uur:
“De dag is heen, de klok heeft negen:
Doorsoekt U selven nu ter degen
Hoe gij den dag hebt doorgebracht.
Bid God ootmoedig op uw knyen
Dat Hij van sond U wil bevrijden.
Soo wens ik U een goede nacht.”

Om tien uur:
”Bewaart je vuur en licht
sluit deur en vensters dicht!
En vat je zoetelief in den arm
En dekt haar toe en houdt haar warm,
Al met je broek of rok;
Tien uren heit de klok.”

Klepperman uit 1920,
te weten O. Bretveld
Fotograaf C.J. Horst te Lochem

Dat de klepperman voor elk uur een rijmpje had, wil niet zeggen dat hij ze elk uur voordroeg. Hij lichtte hier ook wel eens de hand mee. Wel werden de liedjes, in een streek van dialect, altijd in het ‘Hollands’ voorgedragen of gezongen.
Toen de straat- en huisverlichting wat meer gestalte kreeg, vond er ook een kleine verschuiving plaats in de werktijden van de klepperman. De diensttijden waren: in de winter (sept-pasen) van 22.00 uur tot 4.00 uur en in de zomer van 22.00 uur tot 3.00 uur.
De taakinhoud van de klepperman luidde onder meer als volgt:
* het afroepen van de (hele) uren met de ratel (klep)
* de rust en orde handhaven
* het (op verzoek) wekken van mensen
* het waarschuwen bij brand
* en later het opsteken van de straatlantaarns.

In de meeste dorpen bracht de klepperman tijdens de jaarwisseling vaak een nieuwjaarswens aan de burgerij, meteen na de klokslag van het oudejaar.








Deze wens luidde bijvoorbeeld:

“Het jaar is heen
De klok heeft twaalf
Ik wens de burgers allegaar
Veel heil en zegen in het nieuwe jaar.”

Hij moest daarbij dikwijls extra ‘aanzetten’ om boven het geknal en het schietrumoer uit te komen. In die periode schoot men het oude jaar uit met geweren en pistolen. De nieuwjaarsvierders trokken soms een groot deel van de nacht met de klepperman rond. Onderweg werd steeds op dezelfde plaatsen halt gehouden en werd gezongen:

“Kom burgers, komt nu allen terstond.
Het nieuwe jaar is ingetreden.
Ik wens U op deez’ vasten grond
Veel heil, geluk en zegen.
Het oude jaar dat is verdween.
Het nieuwe jaar zijn we ingetreen.”

Over de klepperman valt nog meer te vertellen, dit komt naar ik hoop een volgende keer.

Tienus.

27-03-2021
Toevoeging door de redactie:

Zie ook het artikel over de klepperman op

https://www.oudhengelo.nl/index.php/12-diversen/341-dorpsomroeper-klepperman-nachtwacht