1994-01 De Weppel

Vroeger stroomde er door ons dorp een beekje dat de naam “Weppel” of “Weppele” droeg, ook werd er wel gesproken over de “Weppelbeek” . Veel is er niet over bekend, de loop van de beek is als sinds mensenheugenis verlegd en zelfs de naam is uit onze volksmond verdwenen.

De naam “Weppel”.
In de woordenverzameling van J.H. Gallée, geboren in 1847, wordt het woord “Weppel” verklaard als:
1. ondiep beekje
2. ontwateringssloot
In het boek ‘Oost Nederlandse familienamen’ lezen we het volgende:

Weppelink: Erve Weplink bij Barchem, Laren, in l448 Weppelich.
Bij Bekveld, Hengelo Gld. wordt in 1656 het erve die Weppele vermeld, en de Weppelbeek. Weppel komt van een oud-saksisch woord “wapul”, dat ook in het oud-engels en oudfries voorkwam, in die laatste taal als “wapel”.
Het oud-saksisch had bovendien de variant “weplithi”, met de verzameluitgang “ithi “.
De betekenis was “moeras”.
Er is een oude friese familienaam bekend, Wapelinga en een plaats in Yorkshire, Waplington, die men verklaart als de boerderij bij een moeras.
Onze Weppelbeek is dus de beek die zijn oorsprong vond in een moeras.

De loop van de beek.
Het moeras waar onze Weppelbeek zijn oorsprong vond zal destijds hebben gelegen in de omgeving die nu is begrensd door de Varsselseweg- Kloosterweg- Heideweg- Winkelsweg. Eenvoudiger is het als we zeggen dat het moeras lag tussen de hogere gronden van de Noordink, de Varsselse Enk en de Zelhemse Enk. Aan de hand van het Boerderij- en veldnamenboek van Hengelo is te zien dat de “Kloosterlaoke” in dit gebied zijn loop begon. Maar “loake” is niets anders dan de beek die vroeger gekend werd als de “Weppel”. Langs de boerderij “de Rustenberg” (Varsselseweg 20), evenwijdig aan de oude Varsselseweg richting dorp, vervolgens naar de Ruurloseweg, achter de “Olde en Ni-je Kuper” (Ruurloseweg 72 en 74) langs. Dan langs “Stenderinkboer” in de richting van de Bleijke. Vanaf de Ruurloseweg het dorp binnenkomend, is duidelijk te zien hoe de beek zich tussen de hoge enkruggen heeft doorgeslingerd. Sinds enkele jaren is dit door ruilverkavelingswerken wat rechter getrokken, maar in principe is aan de loop niet veel wezenlijks gewijzigd. Vanaf “Stenderinkboer” ging het richting gracht (om het hertenkamp bij het bejaardencentrum). Deze gracht is pas onlangs gedempt. Vanaf de gracht stroomde de “Weppel” naar de Oude Varsselseweg. Op het bijgevoegde kaartje is duidelijk zichtbaar dat de beek dan een haakse bocht maakt, om langs de “Oude Pastorie” een omtrekkende beweging rond het dorp te maken. Tussen de Beukenlaan en de Pastorie ligt nog een deel van dit kanaal. Een kanaal en geen beek, want vroeger liep de “Weppel” door het dorp en niet er omheen. Voortdurende wateroverlast en de onmogelijkheid om het water binnen de perken te houden is er de reden van geweest om de beek te verleggen. In 1939 heeft men de “Weppelbeek” voorgoed uit het dorp verbannen.
Vanaf de splitsing Oude Varsselseweg – Nicodemuspad tot aan de Wichmondseweg heeft men middels het genoemde kanaal het water omgeleid. Bij de oude Varsselseweg zal de aftakking hebben gezeten die de “Bleijke” van water voorzag. Deze aftakking moest zo hoog mogelijk bovenstrooms zijn aangebracht om voor voldoende opstuwing te kunnen zorgen. Oorspronkelijk liep de “Weppel” aan de Bleekzijde langs het huidige bejaardencentrum, achter “Ons Huis”, onder de winkel van “de Spannevogel” door. Ongeveer ter hoogte van de ingang van deze winkel, kwam vroeger de “Weppel” het dorp binnenstromen. Volgens Dhr. E. ten Hoeve splitste zich de stroom hier in tweeën. Een tak zou door de Kerkstraat hebben gestroomd. De Regelinkstraat ligt nu ook nog een heel stuk lager dan de Kerkstraat, misschien heeft de beek meer die richting uit gestroomd. De andere tak liep in ieder geval onder de veranda van “het Hoekje”, vlak langs disco “De Zwaan”. Midden voor “Smikkelin” stak de stroom schuin over, richting kapsalon Wuestenenk, langs de winkel van Kuipers de groentewinkel, de Raadhuisstraat in naar de Wichmondseweg. Ter hoogte van het Raadhuis werd in 1825 een bestrating van 50 roeden aangebracht langs de “Weppel”. Bij de Wichmondseweg stroomde de “Weppel” richting “Hengelosche beek”. Hier, bij de splitsing met de Vordenseweg, kwam ook het omleidingskanaal weer samen met de oude loop. Veel mensen zullen zich nog kunnen herinneren dat hier nog niet zo lang geleden een diepe sloot met de nodige duikers lag. Bij de aanleg van riolering, begin jaren zestig, zijn er resten van bruggetjes gevonden. Deze bruggetjes zullen in ieder geval in de Bleekstraat en Spalstraat hebben gelegen. Het blijft spijtig, dat met het omleggen van de “Weppel”, niet alleen de beek zelf, maar ook de naam voorgoed uit Hengelo is verdwenen.
Eddy Geurtsen, Plataanweg 22, Hengelo, 05753-3631

Verantwoording:
Eddy Geurtsen
Olde Kaste 1994-1
Boerderij- en veldnamen in Hengelo,
verzameld door G. Harmsen en B. Menkveld.
Hengelo Gld., duizend jaar, F. Schreuder.
Oost Nederlandse familienamen, B.J. Hekket.
Een wandeling door en rondom onze kerk, E. ten Hoeve.
Woordenverzameling van J.H. Galeé door A.H.G. Schaars en G.J. Agelink, Doetinchem 1981.
ECAL Beeldbank