Uit de Olde Kaste 2015-04
Auteur: Eddy Geurtsen
Alles wetten maakt niet gelukkig
Met onze koelkaste in de kökken en de diepvries in de berging kö’w ons vandage an den dag heel goed redden. En as der ’s ’n keer wat etbaors in ’n huuksken van de koelkaste is blieven liggen, is der nog niks an de hand, want aoveral steet ’n daotem op. Door mos i-j vrogger niet um kommen. Toen mossen ow zintugen ’t veural doen. Of ’t now um ’n stuksken brood ging, of ’n lepken vleis, of ’n flesken bier, i-j mossen zelf uutmaken of i-j ’t nog gebruken kon.
Dat begon met kieken, was de kleure nog zoas i-j ’t gewend was? Zat der gin schimmel op, en ok gin vraeterieje? Dan ’s veurzichteg roeken, of der gin vervaelend luchtjen an zat. A’j dat allemaol hadden edaon, dan bleef der niet völle anders aover as ’s heel veurzichteg pruven. En as de smaak ow niet tegenviel, dan kon der ow niet völle meer met aoverkommen. En ach, ’n stuksken spek kon ow wel gastereg waen ewodden, of der zatten ’n paar majen in, maor doorumme hoeven i-j ’t nog niet vot te smieten, dan maor wat minder lekker. En as der ’n betjen schimmel an ’t brood zat, of an de kaeze, dat ko’j der nog wel afsniejen, vieze varkes wordt niet vet.
Jao, in vrogger tied mos i-j altied in ’t veuren denken, in tieden van aovervloed mos i-j al zorgen veur de slappe tied woor a’j zeker van waren dat die zol kommen. De bonen en de nötten wieren edreugd, en achter de kachel hing altied ’n kussensloop met gedreugde appeltjes. Gedopte beuntjes konden door ok bi-j hangen. Zoerkool ging in ’t zuurkoolvat, den groten steen wier schoon-eschrobd en kwam der baoven op te liggen. Eerpels wieren in de koele emaakt met ’n flink pak stro der aoverhen, of ze kwammen in de kelder te liggen. In ’t veurjoor stonnen de uutlopers der dikke baovenop, de eerpels vulen dan zo voos an, allene doorum was i-j al biiej as de eerste nieje eerpels op taofel kwannmen.
As der in de harfst eslacht was, dan mos ’t vleis bewerkt wodden, zodat ’t bewaard kon worden. Wöste en spek en schinken konnen in de wieme, en vleis kon ok in ’t zalt elegd worden.
A’j op ’t internet gaot zuken, dan köj laezen dat umstreeks 1800 al luu an ’t proberen waren urn aetenswaren langer goed te holden deur ’t in te maken. De bekendsten van die mensen was Johann Carl Weck, ok now nog steeds ’n begrip, want van ‘m kump ’t werkwoord “wecken”.’t Was ’n foto van ’n olde weckflesse die mien anzetten tot ’t schrieven van dit artikel.
Op die weckflesse zat ’n plakkertjen met de tekst: “april 1940” en i-j konden dudelek zien dat der vleis in zat. Die weckflesse ston al joren in ’n kelder. Maor den flesse was 75 joor elene wel in de kelder ezet met de bedoeling um ‘m door niet driekwart eeuw te laoten staon. Toen ’n maond later de oorlog uutbrak, hebt ze misschien wel tegen mekare ezegd: “Lao’w den maor ’s effen dichte laoten zitten, veur at der nog ’s slechtere tieden komt”.
Wat ’n gelukke veur die luu, dat ze nooit in zukke slechte tieden terechte bunt ekommen, dat ze eur noodrantsoen hebt motten anbrekken. Maor der is ’n ogenblik ewes in ’t bestaon van disse weckflesse, dat de status veranderden van “reserve-veurraod” in “iets biezunders”. En dat leste stadium hebt de meeste weckflessen niet aoverlaefd, umdat ze dan wieren laog emaakt en van niejs weer gebruukt. De eigenaar van now vrug zich of of ’t vleis nog te etten zol waezen, maor de enige maniere urn door achter te kommen is urn ’t te pruven, maor dan versteur i-j ’t sprookje. Doorumme is de weckflesse weer in de kelder neer-ezet, want zeg de eigenaar: “Wi-j koestert onze geheimen”.
Zo heurden ik ok ’s ’n verhaal van Achterhoekse landverhuzers, die in Amerika, in Michigan, ’n niej bestaon hadden op-ebouwd. De eerste joren waren zwoor ewest, in ’n kleine, eigens gebouwde blokhutte hadden ze de lange, strenge winters deurstaon. In die hutte hadden ze ok ’n richel woor at ze de eier van de hoender op bewaarden. De eier wieren elke paar dage um-edraejd, zodat de dooier niet uutzakken. De eier konden lange worden bewaard, doorumme dat ummedraejen.
Maor net as met de weckflesse was hier ok ’n ei aover-ebleven. En bi-j ’t uumedraejen was dat eitjen uutendeiek gaon rammelen. Ze hadden ’t ei jaoren lang bewaard, maor op ’n zeker ogenblik hadden ze toch willen wetten wat of der in had ezetten. Toen de eierschale was ebrokken, was ’t toch wat tegen-evallen. Misschien hadden ze edacht dat der ’n mooie, ingedreugde eierdooier in zol zitten, maor ’t was maor ’n gries korreltjen ewes. Slimste was misschien nog wel dat ’t sprookjen now ok uut was. Zo zie’j maor weer; alles wetten maakt niet gelukkeg!
