1997-04 Hengelo Gld.: Augustaldaburg?

Hengelo Gld.: Augustaldaburg?

a. DE NAAM HENGELO

In plaats van ‘Hengelo’ werd vroeger ook wel geschreven: Engelo, Engeloe, Henghelo, Henghele en Hengeloe. De naam stamt af van de germaanse woorden ‘haginon’ en ‘lo’, die respectievelijk ‘afgescheiden deel of grens’ en ‘bos’ betekenen. Hengelo betekent dus: een afgescheiden deel in of van een bos. Er zijn in Nederland echter twee plaatsen met de naam Hengelo, namelijk in Overijssel en in Gelderland.
Van het in Overijssel gelegen Hengelo dateert de eerste schriftelijke vermelding uit het jaar 1307. Van het Gelderse Hengelo wordt de naam echter voor het eerst al in 963 genoemd. Toch kan men daarom nog niet stellen, dat het Gelderse Hengelo ouder is dan het Overijsselse. Er zijn enkele theorien met varianten daarop. Genoemd worden:

* Bij de grote volksverhuizing rond het jaar 400 werden veel van de in het Duitse Wesergebied en aan de oevers van de Elbe woonachtige Saksers door hongerige oprukkende stammen uit het oosten naar het westen verdreven. Zij kwamen in Twente –waartoe toen ook nog het noordelijk aangrenzende Duitste gebied werd gerekend- terecht. Twente was zeer dun bevolkt. Een deel van de omstreeks het jaar 400 aanwezige bevolking, de Tuihantes (die al in de eerste eeuw na Chr. werd gesignaleerd) vluchtte voor de Saksers; met de achterblijvers vond een assimilatieproces plaats. De zich in Twente vestigende Saksers gaven aan hun nieuwe verblijfplaatsen dikwijls dezelfde namen als die van hun vroegere vestigingen in het Wesergebied. Zo zijn er nog veel plaatsnamen, die zowel in het Wesergebied in Duitsland als in Oost-Nederland voor komen, zoals Beckum, Tilligte, Oele, enz. Veel Saksers trokken nog verder. Uiteindelijk belandden deze in Engeland. Bij deze theorie zou het Overijsselse Hengelo de oudste nederzetting zijn.

* De kerstening van de inheemse bevolking geschiedde, nadat Karel de Grote -omstreeks het jaar 800- de Saksers definitief had verslagen. Bij de vrede van Salz in 803 werd onder meer bepaald dat, op straffe van de dood, de Saksers, die veelgodendienaars waren, de Christelijke godsdienst moesten aannemen. Interessant zijn de volgende artikelen uit een reeds in 785 te Paderborn uitgevaardigde wet:
“Zo iemand, door de duivel misleid, gelooft, volgens de gewoonte der heidenen, dat een man of een vrouw een tovenaar of een toverheks is, welke de mensen opeet en hem of haar daarom verbrandt of het vlees ervan te eten geeft, of hem of haar opeet, die worde met de dood gestraft. Zo iemand een mens aan de duivel toewijdt en als een offer naar de gewoonte der heidenen toebrengt, die worde met de dood gestraft.”

Ter kerstening van de heidense gebieden werd door Karel de Grote meerdere in het zuiden woonachtige Franken, die al eerder gekerstend waren, naar het noorden verplaatst. Bij die verhuizingen werd soms ook weer de naam van de oude vestingsplaats meegenomen naar de nieuwe, meer noordelijk gelegen plaatsen. Dit zou ook het geval geweest kunnen zijn met de plaatsen Hengelo en Delden, die in beide provincies voor komen. Bij deze theorie zou het Gelderse Hengelo het oudste zijn.