Uit de Olde Kaste 2003 e.v.
Auteur: A. Menkveld
Marken in Hengelo
De Hertmermark was gelegen in de gemeenten Hengelo en Zelhem. Doordat er vergaderd werd op de Dunsborg ontving ze allengs de naam van Dunsborger Hetmer, of zoals men later schreef, Hattemermark.
A. Menkveld ging op onderzoek uit; hier volgen zijn bevindingen.
In het oosten van Nederland, te weten in de zandgebieden van de provincies Drenthe, Overijssel en Gelderland, lagen de marken. Dit waren gemeenschappen van eigenaren van boerderijen en losse stukken grond. De gebieden waren letterlijk door markepalen begrensd (gemarkeerd).
De marken waren verschillend van grootte. In de gemeente Gorssel lagen 11 marken die gezamenlijk ongeveer even groot waren dan Wisch of Aalten, waar maar één mark lag.
In Hengelo lagen twee marken. Deze marken hadden zeer veel gezamenlijke grond. Zo was er bijvoorbeeld de Groote Heide, Het Zand, de Vaalverinkheide (500 ha.) en nog enkele kleinere percelen. Hier maaiden de boeren hun schollen (plakken) om te strooien in hun potstallen. Over deze heidevelden trokken in vroeger tijden dagelijks de schaapsherders met hun kudden. Dat laatste alleen voor de geërfden die recht van schaapsdrift hadden. Deze gronden werden tussen 1830 en 1880 verdeeld en er kwam een einde aan de marken en de grote heidevelden.
Aan het hoofd van een marke stond een markerigter, bijgestaan door een forster die dagelijks toezicht hield. Hij zorgde ervoor dat de besluiten. die op de jaarlijkse vergadering waren genomen, ook werden nagekomen.
De scheuter had tot taak het loslopende vee te schutten; op te sluiten in het schutschot. De eigenaren konden hun vee terug krijgen door het betalen van een boete. Nog bestaat in de Dunsborg ‘de Schuttershof’.
Alles wat op de jaarlijkse vergaderingen werd behandeld, werd opgeschreven door de markenschrijver, meestal een schoolmeester. Hiervan is nog veel bewaard gebleven. De markenrichters waren krachtige personen die ook vaak gestudeerd hadden (in de rechten). Op de vergaderingen (holtings) werd alles wat de mark betrof over koop en verkoop, verpachting, onderhoud van kerken, scholen, de toestand van de wegen en waterlopen behandeld. Ook werd er recht gesproken. In de oude boeken staat bij herhaling,
“onbehinderd door de Heeren van den Lande en steden”. Die hield men graag op een afstand, want men regelde alles zelf. Eén uitzondering daargelaten! Wanneer iemand zich bij herhaling misdadig gedroeg werd hij overgeleverd aan de “Heeren van den Lande”.
Alle besluiten moesten met tweederde meerderheid worden aangenomen. “Waar er twee gaan moet de derde volgen”.
De Hengelse marke had ongeveer 60 gewaarde (stemgerechtigde) erven, de Dunsborger marke 90, voor de ene helft in Hengelo en de andere helft in Zelhem. Wat is er nog bewaard gebleven van de boeken en andere papieren van de Hengelose marken?
Lees verder op pagina 2