Zo zegt wi-j dat verzameling

Een verzameling uit deze rubriek in meerdere edities van de Olde Kaste.

1992-03
In een regionaal dagblad heeft Henk Harmsen een rubriek met deveelzeggende naam ‘Zo zegt wi-j dat’. Hierin besteedt hij aandacht aan typisch Achterhoekse spreekwoorden, gezegden en uitdrukkingen.

Onze plaatsgenoot Eddie Geurtsen komt ook aan bod met het woord ‘vedan’. Over dit woord staat geschreven: het typische woord ‘vedan’, bekend in midden- en noord Achterhoek en Twente, kan zeer verschillende betekenissen hebben, namelijk onderhand, langzamerhand, verder of voortaan. Waor blief ze toch; now vedan hadden ze der toch könne wezen.
Now vedan wödt ’t tied da’w gaot.
Wi-j gaot weer vedan.
Now vedan mo’j ‘t können, ik heb `t ow vake zat veur edaon.
Zo’n rubriekje mag toch eigenlijk in ‘De Olde Kaste’ niet ontbreken. Laten we het met z’n allen eens proberen. Wie kent uitdrukkingen, spreekwoorden of gezegden, die vroeger in Hengelo en omgeving veel gebruikt werden en die we nu (nauwelijks) meer gebruiken?

1992-04
Familie Hiddink uit Baak. Ze reageerden als volgt:
Diene Hissink hef ’t woordjen ‘stik’ gebruukt, en daor wil ik iets wieter op deur borduur’n.
Wi-j zegt: “dat stik um niet zo net”, en bedoelt dan: dat maakt niet zo völle uut.
Maor ‘t heit dus ok: ‘das niet stik zo kötterig’ en dan köj veur stik: helemaol, invul’n.
Manges kan ut ok stik donker wean, rekkent der maor op da’j dan slim weinig zie’t.
Dan köj ok nog een draai te stik nemmen, en dan wöd ter, te nauw bedoeld.
De kleermaker stikt, en in een lachbujje köj ok stikken, kot umme ’t stikt van de meugelijkheden.
En of der ok stik zo völle van een ander woord te maken is, de tied zal ’t leern.

Een redaktielid gaf ook een reaktie op het woord stik:
Man uut ’t Westen vroeg de weg an een echte Zellemsen boer. De boer krabt zich eerst uutbundig achter den pette, spi-jt een kere van zien proem en zeg; “Stik achter de pompe rechts”. De Westerling antwoordt: “Val jij maar dood er achter.”

1993-01
In de vorige uitgave van ‘De Olde Kaste’ stond het woord stik centraal. Deze keer willen we het woord waren of waarn (uitgesproken waan) onder de aandacht brengen.
Je moest je voor iets waren (waan). Hoeden wordt hier bedoeld.
Waart (waat ow veur ’t onweer. Oppassen voorzichtig zijn wordt je hier aangeraden.
As de össe wilt varen (vaan) mot de pöste zich waren (waan). Hier is het werkwoord waren (waan) gebruikt in de zin van ‘aan de kant’ gaan.
Den hef zich good ewaard. Iemand is onder niet beste leefomstandigheden door eigen inzet er goed onderheen gekomen.
Den hef zich niet good ewaard. Deze persoon heeft zich onder bepaalde omstandigheden laten gaan, is bezweken en heeft daardoor een slechte naam gekregen. Het kan ook heel eenvoudig betekenen dat iemand zich niet voor de kou heeft beschermd. Dan wordt er gezegd: “d’en hef zich niet good ewaard en is now kötterig in de hoed”. (slecht in orde, zit slecht in z’n vel). Dus mensen pas op, doe een das om, zet een muts op.
Waart oe (kijk uit) want as de dagen begint te lengen, begint de winter te strengen.
Den is ‘ewaard’ ebleven. Een persoon heeft iets overleefd waar anderen het leven hebben gelaten. Dit kan ook betekenen dat hij of zij een beschermengel heeft of door Gods hulp het heeft gered.