In ‘De Olde Kaste’ is door al ’s ’n hele verhandeling aover ewes. De benaming ‘van hot naar haar’ kump uut de peerdetaal. ‘t Is al weer ’n helen zet elene dat hier in Hengel ’n standbeeldjen is onthuld van ’n steigerend peerd. Wi-j hadden allemaole edacht da’w ongeveer net zo’n beeld zollen kriegen as dat van Amor bi-j de Radstake, zo’n laevensgroot peerd, passend bi-j ’n darp woor al zo lange peerdemarkten waren ehollen. Maor dat viel ons wat tegen, want ’t had nog op ’n olderwetse tillevisie können staon (op zo’n platscherm zol dat niet meer gaon). As de afmetting now ’t enige was woor at de luu meujte met hadden, dan was ’t nog met-evallen. Maor de keerl die ’t peerd an de liene had, ston ok nog an de verkeerde kante, en die verkeerde kante was dus de rechterkante van ’t peerd. Peerde wordt van de linkerkante benaoderd, ’n ruiter krup der an de linkerkante op en de voerman geet an de linkerkante van de karre. Bi-j ’t geven van anwiezingen an ’t peerd zol ‘haar’ dan ’n verbastering können waezen van ‘hier’, dus naor links. A’j met ’n peerd werkt, dan hej dus ’n bi-jhandse kante (dat is de kante woor a’j zelf staot, dus an de linkerkante), en ’n vanhandse kante (rechts). Aj ‘hot’ roept, dan mot ’t peerd van ow vot, en a’j ‘haar’ roept, dan mot ’t peerd ow kante op. In De Gelderlander is ’n joor of wat elene ’n helen discussie ewes aover dit onderwerp in de rubriek ‘Wortels in de Achterhoek’. Lang niet iederene was ’t met mekare al-ens. Dat is te verkloren deur ’t feit dat ’t niet altied dudelek is, of ’t um ’n instructie veur ’t peerd ging, of dat ’t um ’n richting-anwiezing ging van iemand die op afstand ston te kieken. ’n Boer die alzelaeven van ‘hot en haar’ hef epraot veur ‘links en rechts’, en die veur ’t peerd steet, zol ‘hot’ roepen as ’t peerd, van ‘m uut gezien, naor rechts mot. Maor de Voerman die achter ’t peerd op de bok zit, mot in dit geval toch echt ‘haar’ roepen tegen ’t peerd. Laot ’t ow goedgaon.
2014-04
De meikaever. ’t ls ’n insect van umsgeveer 3 centimeter lang, de dekschilden bunt kastanjebruun en der zit ok nog heel völle fiene witte heurkes op. Wi-j hebt ’t aover de meikaever, de Melolontha melolontha, zo as zien Latiense name is. De name ‘meikaever’ dankt ’t beestje an de tied van ’t joor da’j ‘m könt zien. Want in de maonden mei tut en met juni kö’j de meikaever zien vliegen. Der bunt trouwens ok junikaevers en julikaevers, en ik denke dat die familieleden van ‘onze’ meikaever meestentieds op ene hoop wordt evaegd. Zodoende wördt der ok epraot aover meikaevers as ’t eigelek julikaevers bunt, maar door mo’w maor niet moeilijk aover doen.
Onze olders spölden vrogger met die kaevers dat ’t ’n lieve lust was. Maor toen ik door as kind aover heurden praoten, wist ik niet woor at ’t aover ging, want ik kenden helemaol gin meikaevers. Dat kwam umdat in mien jonge joren de DDT der veur had ezörgd, dat der gin kaever meer te bekennen was. Now is dén kaever ok niet zo’n graag geziene gast in de land- en tuinbouw, want veural de larven könt grote schade anrichten in ’n moestuin of in ’t gazon. De larven nuumt ze ‘engerlingen’ en die vret zich stiepedikke an de wortels van de planten. Ze hebt der 3 joor veur neudeg veurdat ze zich ontwikkelt tut de kaever, maor in die tied hebt ze zich al flink tegoed edaon in onzen hof. En ok as de engerling eenmaol kaever is eworden, is de vraeterieje nog niet aover. As der flink wat kaevers bunt, dan könt ze ’n paar beume in korte tied helemaol kaal vretten.
Vrogger, toen der nog gin middelen waren tegen de kaevers, ko’j alleen maor bestrieden deur de kaevers te vangen. Dat hielp niet zo heel völle, rnaorjao, ’n mense dut wat e kan.
Onze olders en grootolders spölden dus met de kaevers. Ze hadden der ok verschillende namen veur, en die namen hadden te maken met de verschillende kleuren die ze hadden. Doorum denk ik ok, dat ze niet alleen met meikaevers, maor ok met de juni- en julikaevers spölden, want zovölle kleurverschil zal der niet in de meikaevers onderling zitten. ’n Kaever met grieze heure numen ze ‘mulder’, heel begriepelek, want a’j zo’n kaever ziet, is ’t net of e helemaol onder ’t mael zit. Van de kaevers wier de weerde uut-edrukt in kneupe, en der was in ’t veurjoor volop handel in. De mulder ging veur 3 of 4 kneupe van de hand, maor veur ’n ‘bakker’, ene met witte strepen aover de rugge, betalen i-j al gauw ’n knoop extra. De koning had wat roods an de kop en door mos i-j 6 kneupe veur neertellen, maor de meeste weerde had ’n gladbrune, glimmende kaever, die ‘dominee’ enuumd wier. Maor liefst 10 kneupe was zo ene weerd! Ok in Hengel zat der nog verschil in de benamingen veur de kaevers, want zo bunt der ok nog ‘keizers’ en ‘öllieslagers’ ewest. A’w dan tut slot nog ’s effen in ‘t WALD kiekt, dan zie’w veur onzen meikaever nog benamingen as ‘meiworm’, ‘ekelenkraefte’, ‘ekkelfrans en ‘’ meikitse’.
Lees verder op pagina 5