Het einde van de Hengelose sjoel.
ln 1941 moesten alle in Hengelo en Keijenborg wonende joden zich melden. Ze kregen een bewijsje dat ze zelf moesten betalen. Het waren 41 joodse inwoners die met hun inschrijving vooruitliepen op hun deportatie. Slechts 9 Joodse inwoners zouden het overleven.
Op een zeker moment stonden op al die geregistreerde adressen de huizen leeg. De bewoners waren gevlucht of weggevoerd. De inboedel werd eruit gehaald en opgeslagen maar niet dan nadat er gedetailleerde inventarislijsten waren gemaakt. Er zijn overigens verschillende aanwijzingen dat bezittingen van joodse families in handen kwamen van hen die beter wilden worden van hun vreselijke lot.
Eén van de plekken waar Joodse inboedel werd opgeslagen, was de sjoel aan de Hofstraat. Ook daarvan bestaan inventarislijsten. Zoals u lezen kunt waren deze zeer gedetailleerd. Allemaal gewone zaken die deel uitmaakten van het gewone dagelijks leven van een joods gezin in Hengelo.
BRONVERMELDING
– S. Laansma, De Joodse Gemeente te Hengelo Gld, 1978
– Hans Kouger, Het Oude volk, 2001
– W.J.M. Hermans, Adres Kervel-kelder schuilplaats voor Joden, 2006
– W.J.M. Hermans, Daar middenin de Graafschap, 2001
– F. Schreuder, Hengelo duizend jaar, 1963
– Eva Moraal, Als ik morgen niet op transport ga, 2014 (brieven Karel Jacobs)
– De Graafschapsbode 08.08.1924, Prachtige zomer-kermis (muziekconcours Concordia)
– De Graafschapsbode 28.09.1928, Marktfeesten te Hengelo Gld
– De Reclame 09.03.1965, Joodse Begraafplaats gaat verdwijnen
ECAL te Doetinchem:
– Diverse documenten uit het archief G.H. Morsink
BEELDMATERIAAL
Gelders Archief le Zutphen :
– Reglement van de Ned. lsraëlitische Bijkerk te Hengelo, 1875
– Register van gehouden leesbeurten tijdens Joodse feesten 1978 – 1922
– Register van begravenen op de Ned. Israëlitische begraafplaats te Hengelo 1880 – 1924
Vereniging Oud Hengelo:
– H.M. Somson, De Joodsche Begraafplaats, oudhengelo.nl 2018
– H.M. Somson, De Joodse gemeenschap en synagoge, oudhengelo.nl 2018
– A. van Hoogstraten – Wigman, Herinneringen aan het Joodse leven, oudhengelo.nl 2018
– H. Somson en E. Somson – Lieverdink, Herinneringen van de heer G.H. Morsink, oudhengelo.nl 2018
– Zes Hengelose Joden omgekomen in Mauthausen, oudhengelo.nl
– Betty Löwenhardt, interview 3 april 1997, oudhengelo.nl
– Grada Rees – Besselink, interview 12 maart 1996, oudhengelo.nl
De lijst is opgemaakt door de groepscommandant te Hengelo op 7 juni 1944. De synagoge stond toen al een poos leeg. In 1941 waren soldaten en leden van de NSB gekomen en vernielden het interieur en staken de Thorarollen in brand. Leden van de Joodse gemeente kwamen des anderen daags. Eén van de ernstig beschadigde Thorarollen namen ze op, zoals ze in betere tijden op het feest van de Vreugde der Wet de boekrollen in hun armen genomen hadden om deze vrolijk in het rond te dragen. Nu zijn zij naar de joodse begraafplaats ver buiten het dorp gegaan en hebben de boekrol daar begraven. Dit is eigenlijk het laatste wat van de synagoge verteld kan worden. Na de oorlog was van de joodse gemeente van Hengelo nauwelijks iets over en van de synagoge restten niet veel meer dan de muren en het dak.
Henk G. Teeuwen Borculo, najaar 2020